Truyền thuyết vùng Phố Hiến (Hưng Yên) kể rằng: sau khi nhà Tống thất thủ bởi nhà Nguyên, Thái hậu, các phi cùng công chúa và thị nữ đã nhảy xuống sông tự tận. Xác của Thái hậu, công chúa và thị nữ trôi dạt vào vùng Cửa Càn ở Quỳnh Lưu (Nghệ An). Người dân xã Quỳnh Phương, Quỳnh Lưu, Nghệ An vớt được xác Thái hậu, công chúa và thị nữ, liền lập đền thờ, gọi là Đền Cờn.

Còn xác của một vị phi trôi ngược ra Bắc, dạt về vùng cửa sông Phố Hiến (nay thuộc thành phố Hưng Yên), được nhân dân chôn cất chu đáo. Người nội thị của triều đình Bắc quốc là quan thái giám họ Du, trong cơn loạn lạc lưu lạc đến vùng Xích Đằng - Phố Hiến, một đêm nằm mộng thấy Thái hậu hiện về và nói: “Chị em ta sau khi nhảy xuống biển, Thượng đế khen là trinh tiết, phong cho làm Hải Thần, các cửa biển ở Châu Hoan, Sơn Nam đều thuộc chị em ta cai quản. Ông là tôi con của bản triều, nay lưu lạc đất khách quê người, nên đến cửa Càn ở Hoan Châu thăm hỏi một lần, rồi đến thượng lưu Đằng Giang, hạ lưu Hoàng Giang, huyện Kim Động, phủ Khoái Châu, trấn Sơn Nam Thượng mà phụng thờ Quý phi.”

Tỉnh mộng, viên thái giám tìm đến hai nơi thì quả nhiên như lời đã báo mộng. Ông trở lại Phố Hiến, tập hợp những người Hoa lánh nạn, hưng công xây dựng đền thờ Mẫu và lập nên làng Hoa Dương.

Tương truyền, đền được xây dựng vào năm 1235, đời nhà Trần. Đến năm 1312, vua Trần Anh Tông cho xây dựng lại và ban sắc chỉ hàng năm tổ chức quốc lễ.

Dưới triều Lê, rồi đến triều Nguyễn, ngôi đền được nhiều lần trùng tu, sửa chữa và xây dựng mới. Vì vậy, tuy được dựng từ thời Trần, nhưng kiến trúc, cách bài trí đồ tế khí, các hoa văn chạm khắc rồng, phượng… mang phong cách văn hóa cuối Lê đầu Nguyễn.

Hiện nay, đền còn lưu giữ 142 hiện vật quý hiếm, trong đó có 28 pho tượng đá và nhiều tượng gỗ, cùng đồ tế khí là những tác phẩm nghệ thuật có niên đại tĐền cờnừ thời Lê, có giá trị lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng cao.

Đền Cờn với những câu chuyện huyền thoại linh thiêng được lưu truyền trong dân gian, cùng lễ hội mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam, đang ngày càng thu hút du khách thập phương đến tham quan, nghiên cứu và sinh hoạt tín ngưỡng.

Trước đây, lễ hội mở từ ngày 15 tháng Chạp đến 30 tháng Giêng âm lịch hằng năm. Nay lễ hội được tổ chức trong ba ngày 19, 20 và 21 tháng Giêng (âm lịch) hằng năm.

(Trích từ Vào chùa lễ Phật: Những điều cần biết, Đặng Xuân Xuyến; Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, 2006)

Tác giả: Đặng Xuân Xuyến

Nguồn tin: vanhoavaphattrien.vn