Uy Minh Vương Lý Nhật Quang - con trai thứ 8 của vua Lý Thái Tổ, người có nhiều công lớn trong việc phát triển vùng đất Nghệ Tĩnh xưa (nay là Nghệ An và Hà Tĩnh).

Đền Nen được xây dựng vào thời Lý và được tôn tạo vào năm 1724 thời kỳ Hậu Lê, tọa lạc trên khu đất rộng 5 ha ở thôn Phúc, xã Việt Tiến, huyện Thạch Hà (Hà Tĩnh) ngày nay.

Tương truyền, Lý Nhật Quang là người thông minh, hiếu học, tài cao. Năm 1039, ông được vua cha Lý Thái Tổ cử vào trông coi việc tô thuế tại vùng Hoan Châu, tức Nghệ An, Hà Tĩnh ngày nay. Ông liên tục thăng tiến, năm 1044 giữ chức Uy Minh Vương, đứng đầu trấn Nghệ An, thay nhà vua định đoạt mọi chuyện chính sự tại vùng đất xứ Nghệ.

Lý Nhật Quang được sử sách ghi nhận là người giản dị, gần gũi dân, có công phát triển nông nghiệp; xây đường bộ, đường thủy giao thương với các vùng; mở nhiều trường học; lập các di tích và đền chùa.

Dưới thời Lý Nhật Quang, triều đình không phải đưa quân vào đồn trú, mà lực lượng do ông xây dựng tại chỗ đủ sức đảm đương việc bảo vệ biên cương xứ Nghệ như "Thành đồng vách sắt". Thời gian 16 năm làm việc tại xứ Nghệ, Lý Nhật Quang xây dựng vùng đất này thành một pháo đài kiên cố cả về quân sự, kinh tế. Năm 1057, khi mất, nhân dân trong vùng lập nhiều đền thờ ghi nhớ công lao của ông.

Ngôi đền có kiến trúc độc đáo với bố cục hình chữ nhật, gồm ba tòa thượng điện, trung điện và hạ điện. Quần thể kiến trúc ngoài đền còn có nhà bái đường, nhà chuông, nhà bia, nhà tiền tế, hồ sen và sân vườn...

Trên mái của các tòa điện và các ngôi miếu nhỏ, hình tượng con rồng luôn được đề cao. Rồng được chạm khắc tinh xảo, biểu tượng cho sự quyền uy (Ảnh Thân Ba).

Theo ông Phan Thế Thí (65 tuổi, xã Việt Tiến), người nhận nhiệm vụ trông coi tại ngôi đền, hằng năm lượng người dân đến chiêm bái rất đông, nhất là ngày mùng 1 và 15 hàng tháng.

Một trong những điểm đặc biệt tại ngôi đền này là nhà bái đường được ôm trọn bởi dãy cây si. Theo ông Phan Thế Thí, trước kia tại đền có một rừng si, qua thời gian, chỉ còn sót các cây bám lại trên một số hạng mục của đền. Những cây si bám chặt vào 6 thân cột của nhà bái đường tạo nên vẻ cổ kính hiếm có.

Ông Nguyễn Văn Hướng, Chủ tịch UBND xã Việt Tiến (huyện Thạch Hà, Hà Tĩnh) cho biết, đền Nen có tuổi đời hơn 600 năm. Một năm, tại đền Nen diễn ra 3 lễ gồm: Giỗ thánh, lễ sắp ấn, lễ 12/6. Trong ảnh, những cây si quấn chặt lấy thân cột nhà bái đường.

Với những giá trị về lịch sử, văn hóa, tâm linh cũng như kiến trúc độc đáo, đền Nen được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 2009.